Aleja na Skarpie

1768

Skarpa Warszawska stanowi wyjątkowy element ukształtowania topograficznego miasta. Doceniamy jej wartości widokowe, estetyczne, rekreacyjne oraz miastotwórcze. Jednak, co ciekawe, aż do 1898 roku skarpa stanowiła oficjalne wysypisko śmieci (nie była w stolicy uregulowana sprawa wywozu odpadków).

W XVII wieku na górnym tarasie Skarpy zakładano zespoły rezydencjonalne. Jak zauważa Joanna Putkowska: „Ogród nie był elementem niezbędnym do funkcjonowania rezydencji, niemniej jednak niezwykle ważnym, skoro występował przy wszystkich pałacach i większości dworów.” [Putkowska 1991] Założenie pałacowo-ogrodowe było obowiązujące dla głównych rezydencji warszawskich przez cały XVII wiek. Parcelacja Skarpy przebiegała prostopadle do biegu Wisły, a każde z założeń stanowiło wydzielony obszar. Po większości z nich nie ma już śladu, mimo to inwestycje te nadały obszarowi, dominujący do dziś, charakter krajobrazowy.

1842

W roku 1824 wytyczono Aleję Jerozolimską. Prowadziła do osiedla żydowskiego Nowa Jerozolima; stąd nazwa alei.

1916

Koncepcja poprowadzenia na koronie skarpy ciągu komunikacyjnego pochodzi ze „Szkiców wstępnych planu regulacyjnego miasta st. Warszawy” opracowanych w 1916 roku przez Koło Architektów pod kierunkiem Tadeusza Tołwińskiego.

„W planie zarysowuje się także po raz pierwszy idea przeprowadzenia Alei na Skarpie – jako przedłużenie Krakowskiego Przedmieścia. Aleja ta biegłaby od ul.Kopernika, obok Teatru Polskiego, górnym tarasem Skarpy, wiaduktem nad ul. Tamki przez Dynasy, wiaduktem nad ul. Wiejską i przedłużoną Myśliwiecką do projektowanego na Siekierkach parku narodowego.”
[Kotaszewicz]

W planach Tołwińskiego Aleja Na Skarpie miała być trasą odciążającą komunikacyjnie Nowy Świat. Nazywana jest arterią. Andrzej Kiciński zauważa, że wiązano z nią przesadne oczekiwania komunikacyjne. Sam nazywa ją szeroką promenadą.

1938

Aleja ta pojawia się w planach miasta od roku 1931. Jej wielkim zwolennikiem był prezydent Stefan Starzyński. Nawiązywano do niej w 1935 r. w pracach konkursowych na Plac Marszałka Piłsudskiego i Powiśle.Zrealizowano jednak tylko niewielki jej fragment – na przeszkodzie stanęły głównie parcelacje przecinające założenie.

Powstały dwa odcinki:

• Krótki fragment zrealizowany na terenie dawnego parku Frascati. Rozpoczynaja się ślepo przy kompleksie sejmowym, a kończący niewiele dalej przy Muzeum Ziemi PAN, gdzie przemienia się w ciąg spacerowy, biegnący atrakcyjną kładką nad ul. Książęcą i dalej na północ wzdłuż całej Skarpy... Istniejący odcinek to pięknie położona, elegancko zabudowana ulica. Muzeum Ziemi zajmuje XVIII wieczny pałacyk księcia Poniatowskiego oraz wybudowany na fundamentach dawnej loży masońskiej Dom Pniewskiego.
• Fragment na miejscu dawnego targowiska Sewerynów. To odcinek kończący Aleję na Skarpie, nazwany ulicą Juliana Bartoszewicza.
  

Jeszcze w czasie wojny architekci: Stanisław Dziewulski, Kazimierz Marczewski i Zygmunt Skibniewski stworzyli nową wizję zagospodarowania skarpy. Byli wyjątkowo twórczy i obszar ten potraktowali z ogromnym rozmachem:

''Autorzy wykorzystali Skarpę do stworzenia jedynego w skali europejskich stolic założenia przestrzennego, gdzie elementy natury - przyrodnicze i architektoniczne - tworzone ręką człowieka stanowią całość o stopniowanych napięciach, o miejscach łagodnie krajobrazowych, ale i spięciach zarchitektonizowanych, przywołującego wzory klasyczne - Akropol Ateński czy cesarskie fora Rzymu.''
[Kiciński 2000, s.54]

W tej koncepcji idea Alei na Skarpie pozostała, choć autorzy przesunęli jej bieg na wschód.

1950

Po wojnie założenie Alei na Skarpie nie pojawiało się w stołecznych planach. Dla skarpy powstały plany utworzenia Centralnego Parku Kultury, ale przedwojenne założenie pasażu spacerowego eksponowane nie było. Idea ta powróciła we współczesnych opracowaniach.

Opracowane mapy historyczne publikuję dzięki uprzejmości Klementyny Świeżewskiej.